فارابى را در فصوص سخنى بدین مضمون است که:
همانگونه که دستگاه گوارش انسان به بیمارى بولیموس مبتلا مى شود و مزاج احساس گرسنگى نمى کند و غذا نمى خواهد و اعضا و جوارح همه تحلیل مىروند، و باید شخص مبتلاى به بیمارى بولیموس خودش را به پزشک معالج برساند تا درمان شود و در نتیجه دستگاه گوارش غذا بخواهد و اعضاء و جوارح غذاء بگیرند؛ همینگونه بیمارى روانى دنیازدگى به انسان روى مى آورد که مىگوید همین قدر که دانسته ام مرا بس است؛ این بیمار باید خودش را به طبیب روحانى برساند تا درمان شود و از دانش بیزار نباشد.
به عنوان مزید استبصار عرض مى شود: حقیقتى را که فارابى در حدّ لا یقفى نفس ناطقه اظهار نموده است، به چند قرن قبل از وى امام الموحدین حضرت امیر المؤمنین على علیه السّلام افاده فرموده است که: «کل وعاء یضیق بما جعل فیه إلّا وعاء العلم فانه یتّسع به». «نهج البلاغه، حکمت 205»
یعنى هر ظرف که مظروفش در او ریخته شود گنجایشش کم مى شود، مگر ظرف علم که گنجایشش بیشتر مى شود.
این ظرف علم، نفس ناطقه جنابعالى آقا و خانم است. این نفس ناطقه روح انسانى است که به آب حیات علم گنجایشش بیشتر مى شود، و خواهان علوم و معارف بهتر و بالاتر مىگردد. و هرگاه قابل در قابلیت به کمال رسیده است فیض فیّاض على الإطلاق بر او فائض مىشود زیرا که هیچ مسامحه و معطّلى و درنگى از آنسوى نیست. و هراندازه که قابل، وسعتش بیشتر و اشتهایش فزونتر گردد، حقایق و معارف فراتر و فراوانتر بر او فایض مىشود: «یا من لا تزیده کثرة العطاء إلّا جودا و کرما» «1» و همینگونه اقرأ و ارقا، بخوان و بالا برو. توقّف نکن که بفرموده حضرت وصى امیر المؤمنین امام على علیه السّلام: «مغبون من ساوى یوماه»؛ اگر کسى دو روزش برابر باشد مغبون است.
علامه حسن زاده آملی، مقام معلم، ص42